Kleuters in de combinatieklas: het belang van gezamenlijke instructie

Geplaatst op 14 augustus 2024

In een combinatieklas, waar leerlingen van verschillende leeftijden en leerjaren samen in één klas zitten, staat leerkrachten voor de uitdaging om effectief onderwijs te bieden dat voldoet aan de diverse behoeften van hun leerlingen. Voor kleuters, die zich in de vroege stadia van hun ontwikkeling bevinden, is gezamenlijke instructie een cruciaal element. Dit artikel onderzoekt hoe gezamenlijke instructie in combinatieklassen kan bijdragen aan de ontwikkeling van kleuters en biedt praktische strategieën om dit effectief toe te passen.

Wat is een Combinatieklas?

Een combinatieklas is een klas waar leerlingen van verschillende leeftijden of leerjaren samen worden onderwezen. In het basisonderwijs komen combinatieklassen vaak voor, bijvoorbeeld met kleuters die samen met oudere leerlingen worden onderwezen. Deze situatie kan ontstaan door praktische overwegingen, zoals het aantal beschikbare leerkrachten en de grootte van de school, of door pedagogische keuzes die gericht zijn op het bevorderen van sociaal leren en samenwerking.

Het Belang van Gezamenlijke Instructie

Gezamenlijke instructie houdt in dat een leerkracht gelijktijdig instructie geeft aan een groep leerlingen met verschillende leerbehoeften en niveaus. Voor kleuters in een combinatieklas biedt gezamenlijke instructie diverse voordelen:

1. Sociale Interactie: Kleuters hebben de kans om te leren van oudere leerlingen en vice versa. Dit bevordert sociale vaardigheden zoals samenwerken, delen en communiceren. Bovendien kunnen oudere leerlingen fungeren als rolmodellen, wat de ontwikkeling van de kleuters ten goede komt.

2. Gedeelde Ervaringen: Gezamenlijke instructie biedt kleuters de mogelijkheid om te profiteren van de rijke ervaringen en kennis die oudere leerlingen meebrengen. Dit kan de leeromgeving verrijken en kleuters blootstellen aan verschillende perspectieven en ideeën.

3. Aanpassingsvermogen: Leerkrachten kunnen gezamenlijke instructie gebruiken om hun lesmethoden aan te passen aan de verschillende behoeften van leerlingen. Dit stelt hen in staat om flexibeler en efficiënter om te gaan met de diverse leerstijlen en niveaus binnen de klas.

Strategieën voor Effectieve Gezamenlijke Instructie

Om gezamenlijke instructie succesvol toe te passen in een combinatieklas, zijn er verschillende strategieën die leerkrachten kunnen gebruiken:

Differentiatie houdt in dat instructie en activiteiten worden aangepast aan de verschillende niveaus en behoeften van leerlingen. In een combinatieklas betekent dit dat je tijdens gezamenlijke instructie rekening houdt met de diverse leerbehoeften van kleuters en oudere leerlingen.

• Op Niveau Aanpassen: Zorg ervoor dat de instructie op een niveau wordt aangeboden dat begrijpelijk is voor alle leerlingen. Dit kan betekenen dat je verschillende voorbeelden en oefeningen biedt, aangepast aan de vaardigheden van de kleuters en oudere leerlingen.

• Gelaagdheid van Activiteiten: Ontwerp activiteiten met verschillende niveaus van complexiteit, zodat leerlingen op hun eigen tempo kunnen leren en uitgedaagd worden. Voor kleuters kun je eenvoudige taken aanbieden, terwijl oudere leerlingen meer geavanceerde opdrachten krijgen.

Het bevorderen van samenwerking tussen leerlingen kan helpen bij het versterken van de sociale en cognitieve vaardigheden van kleuters. Door groepswerk en samenwerkingsactiviteiten te integreren in de gezamenlijke instructie, kunnen leerlingen van elkaar leren en hun kennis en vaardigheden delen.

• Mixed-Age Groepen: Laat kleuters en oudere leerlingen samenwerken in gemengde leeftijdsgroepen. Dit kan de kleuters helpen om van de oudere leerlingen te leren en biedt oudere leerlingen de kans om hun kennis en vaardigheden te delen en te versterken.

• Peer Teaching: Moedig oudere leerlingen aan om kleuters te helpen met bepaalde taken of concepten. Dit kan de betrokkenheid en het begrip van kleuters vergroten en tegelijkertijd de verantwoordelijkheid en leiderschap van oudere leerlingen bevorderen.

Voor kleuters, die vaak visueel en praktisch ingesteld zijn, kan visuele en hands-on instructie bijzonder effectief zijn. Het gebruik van visuele hulpmiddelen en praktische activiteiten kan het begrip van kleuters vergroten en de betrokkenheid bij de gezamenlijke instructie bevorderen.

• Visuele Hulpmiddelen: Gebruik afbeeldingen, grafieken en andere visuele hulpmiddelen om concepten duidelijker te maken voor kleuters. Dit kan hen helpen om abstracte ideeën beter te begrijpen en te onthouden.

• Praktische Activiteiten: Integreer hands-on activiteiten zoals spelletjes, manipulatieven en creatieve projecten in de gezamenlijke instructie. Dit maakt leren tastbaarder en leuker voor kleuters.

Flexibiliteit is essentieel voor effectieve gezamenlijke instructie. Wees bereid om je aanpak aan te passen op basis van de voortgang en behoeften van de leerlingen. Differentiatie moet voortdurend worden geëvalueerd en aangepast om ervoor te zorgen dat alle leerlingen optimaal worden ondersteund.

• Regelmatige Evaluatie: Evalueer regelmatig de voortgang van kleuters en oudere leerlingen. Dit helpt je om te bepalen of de instructie en activiteiten effectief zijn en waar mogelijk aanpassingen nodig zijn.

• Aanpassing van Strategieën: Pas je instructiestrategieën aan op basis van de feedback en behoeften van de leerlingen. Wees flexibel in je aanpak om ervoor te zorgen dat alle leerlingen de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.

Hoewel gezamenlijke instructie de groep als geheel ten goede komt, is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan de individuele behoeften van kleuters. Zorg ervoor dat je specifieke ondersteuning biedt aan leerlingen die extra hulp nodig hebben.

• Individuele Aandacht: Geef kleuters die extra hulp nodig hebben, extra tijd en begeleiding. Dit kan door individuele instructie of door gerichte interventies binnen de kleine kring.

• Aanpassingen en Ondersteuning: Bied aanpassingen en extra ondersteuning aan kleuters die dat nodig hebben. Dit kan door het aanpassen van activiteiten of door het bieden van extra middelen en hulpmiddelen.

Voorbeelden van Gezamenlijke Instructie in de Praktijk

Hier zijn enkele voorbeelden van hoe gezamenlijke instructie in een combinatieklas kan worden geïmplementeerd:

• Voorleesmomenten: Tijdens een gezamenlijke voorleesactiviteit kunnen oudere leerlingen voorlezen aan kleuters, waarbij ze hun leesvaardigheden oefenen en kleuters worden blootgesteld aan nieuwe verhalen en concepten.

• Wiskundige Spellen: Integreer wiskundige spellen waarin kleuters samen met oudere leerlingen werken om probleemoplossende vaardigheden te ontwikkelen. Oudere leerlingen kunnen uitleggen en ondersteunen, terwijl kleuters leren door te doen.

• Kunstprojecten: Organiseer gezamenlijke kunstprojecten waarbij kleuters en oudere leerlingen samenwerken om creaties te maken. Dit bevordert niet alleen samenwerking, maar biedt kleuters ook de kans om van de ervaring en technieken van oudere leerlingen te leren.

Conclusie

Gezamenlijke instructie in combinatieklassen biedt kleuters waardevolle leermogelijkheden door sociale interactie, gedeelde ervaringen en gepersonaliseerde ondersteuning. Door effectieve strategieën toe te passen, zoals differentiatie binnen de instructie, groepswerk, visuele en hands-on instructie, en flexibiliteit, kunnen leerkrachten een rijke en stimulerende leeromgeving creëren die tegemoetkomt aan de diverse behoeften van alle leerlingen. Het combineren van de sterke punten van zowel kleuters als oudere leerlingen kan bijdragen aan een positieve en productieve leerervaring voor iedereen in de klas.

Geraadpleegde bronnen 

• Ansari, A. (2017). Multigrade kindergarten classrooms and children’s academic achievement, executive function, and socioemotional development. Infant and Child Development, 26, 1-19.
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
• Chang, M. (2008). Teacher instructional practices and language minority students: A longitudinal model. The Journal of Educational Research, 102(2), 83-98.
• Corrigan, K. F., Hemmings, B., & Kay, R. (2006). Single-age and multi-age groupings in kindergarten and their effect on literacy achievement. In AARE Annual Conference, Adelaide, SA, Australia.
• Deunk, M. I., Doolaard, S., Smalle-Jacobse, A., & Bosker, R. J. (2015). Differentiation within and across classrooms: A systematic review of studies into the cognitive effects of differentiation practices. GION onderwijs/onderzoek, Rijksuniversiteit Groningen.
• Guo, Y., Tompkins, V., Justice, L., & Petscher, Y. (2014). Classroom age composition and vocabulary development among at-risk preschoolers. Early Education and Development, 25(7), 1016–1034.
• Hong, G., Corter, C., Hong, Y., & Pelletier, J. (2012). Differential effects of literacy instruction time and homogeneous ability grouping in kindergarten classrooms: Who will benefit? Who will suffer?. Educational evaluation and policy analysis, 34(1), 69-88.
• Hyry-Beihammer, E. K., & Hascher, T. (2015). Multi-grade teaching practices in Austrian and Finnish primary schools. International Journal of Educational Research, 74, 104-113.
• Kennisrotonde. (2017a). Wat zijn effecten van een homogene of heterogene groepssamenstelling, ingedeeld o.b.v. behaalde niveaus bij methodetoetsen taal en rekenen, op de ontwikkeling in taal en rekenen van kinderen in groep 3? (KR. 215). Den Haag: NRO.
• Kennisrotonde. (2017b). Is werken met een kleine kring als vorm van intern differentiëren de goede aanpak voor de cognitieve ontwikkeling van alle kinderen in een onderbouwklas? (KR. 260). Den Haag: Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2020). Wat draagt meer bij aan de ontwikkeling van kleuters met het oog op hun toerusting voor groep 3: aparte jaargroepen 1 en 2 of combinatiegroepen 1-2? (KR. 945). Den Haag: Kennisrotonde.
• Lou, Y., Abrami, P. C., Spence, J. C., Poulsen, C., Chambers, B., & d’Apollonia, S. (1996). Within-class grouping: A meta-analysis. Review of educational research, 66(4), 423-458.
• McCoach, D. B., O'Connell, A. A., & Levitt, H. (2006). Ability grouping across kindergarten using an early childhood longitudinal study. The Journal of Educational Research, 99(6), 339-346.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher mental processes. Cambridge, MA: Harvard University Press.