Kunstonderwijs en 21st century skills

Vooruitgang, het zoeken naar oplossingen voor de problemen van onze tijd, wordt gedreven door innovatie. Het algemeen vormend onderwijs kan hierbij een belangrijke rol spelen door (meer) aandacht te besteden aan de competenties die nodig zijn om tot innovatie te komen. Deze competenties zijn internationaal aangeduid als 21st century skills. 

Skills voor de 21ste eeuw

Hoe verhoudt het kunstonderwijs zich tot de 21st century skills die nodig zijn voor innovatie? Moet het kunstonderwijs een aanjagende rol spelen bij het ontwikkelen van creatieve, collaboratieve en ondernemende skills bij jongeren? Of moet het zijn autonome positie bewaken, als tegenwicht tegen een al te neoliberale (onderwijs)agenda waarin creativiteit alleen economisch nut lijkt te hebben? Juist vanwege hun specifieke karakter kunnen de kunstvakken bijdragen aan de ontwikkeling van 21st century skills bij leerlingen. 

Eigenschappen van kunst en creatieve industrie

De kunsten en de creatieve industrie hebben een aantal kenmerkende eigenschappen die ervoor zorgen dat zij een zeer waardevol leergebied zijn voor leerlingen. Innovatie komt overal om ons heen voor, maar juist in de culturele sector is er een enorme drang tot het ontwikkelen van nieuwe ideeën, producten en diensten. Door gedurfd experiment, co-creatie, cross-overs en een doe-het-zelf-mentaliteit worden innovaties tot stand gebracht.

In de kunsten is vooruitgang of innovatie niet zozeer het doel, maar het resultaat van het reflecteren op eigen fascinaties en interesses door te maken en creëren. De kunsten bieden een vrijplaats voor experiment en kunnen een platform zijn voor sociale interventies en politiek debat. De hedendaagse kunstenaar is doorgaans een eigenzinnige denker die sociale vraagstukken onderzoekt, alternatieven daadwerkelijk tot stand brengt en daarvoor samenwerking zoekt met anderen.

Ontwerpdenken

In het kunstonderwijs wordt veel aandacht besteed aan de manieren van denken en werken van hedendaagse kunstenaars en ontwerpers. Dit begint met het zien van een uitdaging. Het vinden van een probleem dat je aan wilt pakken en dat goed definiëren. Als docent kun je leerlingen hierin begeleiden.

Het gaat er in de eerste fase om dat ze een relevant probleem kunnen bedenken om te onderzoeken, vooronderstellingen tegen gaan, alle opties open houden, en heel veel uiteenlopende ideeën bedenken. Om vervolgens een proces zonder vaststaande uitkomst in te stappen. Een denkproces waarin een leerling analyseert, ideeën bij elkaar brengt en resultaten evalueert.

Deze vormen van denken volgen elkaar op en wisselen elkaar af. In meer toegepaste vormen van kunst betekent dit prototypes maken, die testen in de praktijk, en aan de hand daarvan blijven bijstellen tot je tevreden bent met het eindresultaat. Zo laat je leerlingen ervaren dat kunst produceren een mindset vraagt die zowel creatief als analytisch is. Die gecombineerde mindset is nodig omdat een maakproces niet lineair verloopt, maar zich steeds herhaalt en soms zelfs chaotisch is.

In elke volgende fase moet je terug- en vooruitblikken. Continue reflectie is nodig om er achter te komen of je op de goede weg bent. Een leerling kan dit individueel doen, maar zeker ook in een team samen met medeleerlingen. Zo laat je hen ontdekken dat het lerend en creërend vermogen van een groep groter kan zijn dan dat van ieder individu afzonderlijk.

De manier waarop acteurs samen improviseren om hun dialogen te verbeteren is een voorbeeld hoe samenwerking bijdraagt aan de kwaliteit van een product. Vooral vanwege de onverwachte inzichten die in het groepsproces ontstaan.

Uitkomsten van onderwijs

De 21st century skills worden soms afgedaan als de nieuwste hype in onderwijsland. Maar de aandacht voor deze skills roept wel een fundamentele vraag op, namelijk wat we eigenlijk met ons onderwijs willen bereiken. Wat moeten kinderen en jongeren kennen en kunnen aan het einde van het algemeen vormend onderwijs?

De 21st century skills zijn niet nieuw maar ze zijn in onze huidige kennis- en netwerksamenleving wel heel bruikbaar. Het zijn algemene vaardigheden en attitudes die leerbaar zijn met de juiste didactische aanpak. Ze helpen leerlingen om hun weg te vinden in een complexe wereld. De kunstvakken kunnen veel ruimte voor reflectie en experiment bieden. Deze vakken bieden betekenisvolle mogelijkheden voor interdisciplinaire samenwerking en voor een kritisch perspectief op de wereld in beweging, met oog voor de medemens.

Ook bieden ze een plek waar mislukken mag, zelfs onvermijdelijk is. Een heel belangrijk element voor innovatie. Innovatie komt niet zomaar tot stand, er gaat altijd een proces van trial and error aan vooraf. Falen en van daaruit weer verder ontwikkelen en tot iets nieuws komen, kun je leren. Een les waar een leerling sterker van wordt en zijn leven langs iets aan heeft.

Kunstonderwijs als kapitaal

Onderwijs, het verwerven van kennis en skills, wordt hét wereldwijde middel om te concurreren in de 21ste eeuw. Maar ook zonder de economische drijfveer van competitie wordt het steeds belangrijker dat mensen leren hoe ze op een creatieve manier tot innovatie komen en zichzelf kunnen blijven vernieuwen. Vanuit deze gedachte is kunstonderwijs kapitaal, zowel voor leerlingen die in de creatieve sector willen werken als voor diegenen die in allerlei andere sectoren terecht komen.

Literatuur

Op de website van Lkca is een online dossier te vinden met achtergrondinformatie over de 21st century skills in relatie tot kunsteducatie. Waar hebben we het over als het gaat over deze skills? Hoe kan het kunstonderwijs deze ontwikkelen? Hoe moet het curriculum eruit zien, welke visie op leren past hierbij, welke didactiek en beoordelingsmodellen, en wat is de rol van de docent? Antwoorden op deze en andere vragen vindt u in dit kennisdossier.

Op de website Design thinking for educators is een gratis downloadbare toolkit (in het Engels) te vinden om als docententeam heel doelbewust een gestructureerd en tegelijk onvoorspelbaar ontwerpexperiment aan te gaan. Om onderwijs te vernieuwen bijvoorbeeld en de 21st century skills onderdeel te maken van het curriculum.