Fonologische zwakte - Speciale hulp na het primair onderwijs -11-

Fonologische incompetentie, het niet kunnen ‘spelen’ met klanken, is in het primair onderwijs een belangrijke oorzaak van bemoeilijkt voorbereidend en aanvankelijk (technisch) lezen en schrijven/spellen. Dit artikel is onderdeel van een serie over hulp bij fonologische problemen in voorbereidend en aanvankelijk lezen en schrijven/spellen. Hier staat een overzicht van alle artikelen, materialen en bronnen.

Veel fonologisch zwakke kinderen hebben permanent onderhoud en herhaling van de auditieve voorwaarden nodig, ook in de hogere groepen van het PO en in het voortgezet onderwijs. Een tijdelijke hervatting van de logopedie kan nodig zijn of een regelmatig terugkerende onderhoudstherapie. Zelfs in de volwassen levensfase is gericht werken aan de auditieve vaardigheden zinvol (casus 5 en 6).

Auditieve spelletjes voor oudere kinderen en volwassenen

• Klanken:
  Woorden spellen: alle klanken/letters van een woord, uit je hoofd, in de juiste volgorde opnoemen. Dan controleren, het gaat om de auditieve stimulatie.
  Maak lange woorden of juist hele korte woorden. Wie heeft de meeste woorden van b.v. 7 of van 14 letters.
  Woorden achterstevoren zeggen: wat is een lirb, loets, lefat. Kun je ook met zinnen doen.
  Woordenketting maken: de laatste letter van het woord moet de eerste letter van het volgende woord worden. Dierenketting: slang, geit, tijger, rat.....
  Tellen tot 10 met andere middenklanken: oon, twoo, droo. Of  Zweuds  preuten.
  De letters in een woord omdraaien of door elkaar doen, zodat er een ander woord ontstaat: b.v. een-nee, pier-riep-prei, park-prak, kruk-kurk.
• Woorden, zinnen, verhalen:
  Raadsels: je geeft een omschrijving van iets, maar niet het woord zelf. Anderen moeten raden.
  Of: je mag vragen alleen met ja en nee beantwoorden. Anderen moeten het woord of begrip raden.
  Wat hoort er niet bij en waarom: auto tram fiets bus: fiets, omdat die geen motor heeft of je moet zelf bewegen. Lopen joggen rennen zwemmen: zwemmen.
  Uitbeelden van woorden of begrippen en dan raden wat het is. Uitbeelden van een gitarist, een aap, autorijden of spreekwoorden (het spel hints is hierop gebaseerd).
  Woorden met meer dan één betekenis zoeken: homoniemen. Welke betekenissen heeft weg, meer of dag.
  Of andersom: synoniemen. Verschillende woorden zoeken, die hetzelfde betekenen. Ander woord voor weg: straat, laan, pad.
  Zoveel mogelijk namen, dingen, voorwerpen van een bepaalde categorie opnoemen, van b.v. keukenspullen, meubels, boomsoorten.
  Onthoudspelletje: ik ga op reis en ik neem mee. Je benoemt ook steeds wat de vorige persoon al opgenoemd heeft.
  Met elkaar een verhaal improviseren: ieder zegt om de beurt een zin. Boektip: Improviseren kun je leren, Hofman.
  Wat bestaat echt, als dorp, stad, land of rivier? Zeeland waterland rivierland: Zeeland. Kapot stuk lek: Lek. Cirkel van Holland, vierkant van Holland, hoek van Holland: Hoek van Holland, Bever mol rat: Mol. Maak steeds een groepje van 3 woorden, die tot dezelfde categorie behoren en waarvan er één een geografische aanduiding is. Met wat oefening kun je hierin eindeloos variëren!
• Gezelschapsspelen voor taal en communicatie:
  Quick (taalcategoriespel), Ra ra wat ben ik, Ra ra wat zing ik, Triviant, Het dikke van Dale spel, vragenspelen van Harry Potter e.a., Scrabble, Rummikub letters en Rummikub cijfers, kaartspelen, Breinbrekers, woordpuzzels en doorlopers, verschillende Detective-spelen, Line up, Galgje (woorden maken), Pictionary en Creationary, Wii dance, Wii sing, websites voor woord- en taalspelen.

Casus 5
Vader van kind, dat in een dyslexietraject zit, vertelt dat hij dezelfde problemen heeft als zijn kind. Hij vraagt hoe hij het best kan oefenen om sterker te worden in klanken. De leesspecialist adviseert, om regelmatig woorden te spellen, te beginnen met korte woorden. Hij is er gedisciplineerd  aan gaan werken, aanvankelijk kon hij maar een paar woorden per dag, zo inspannend was het. Hij vertelt, dat hij inmiddels langere woorden kan spellen (verwarmingsbuis b.v.) en dat hij nu beter is gaan lezen en minder fouten maakt met schrijven. Hij baalt er van, dat lezen en schrijven nog steeds langzaam gaan, maar hij is blij, dat hij nu een manier heeft gevonden om dit foutloos te kunnen.

Casus 6
Jongen begin groep 8 leest stuntelig, langzaam en zijn dictee is zwak. Emotioneel is hij aan het eind van zijn krachten, de ouders zijn ongerust en willen dat hij sneller leest. Hij wordt aangemeld voor een consultatie vanuit cluster 2. Er wordt logopedie opgestart voor de fonologische ontwikkeling en in de RT worden de auditieve voorwaarden aangepakt, met auditieve spelletjes, passend bij oudere kinderen. Het langzame leestempo wordt voortaan geaccepteerd en zelfs benadrukt, hij hanteert namelijk goede spellende leesstrategieën. De leesteksten gaan vooraf mee naar huis voor voorbereiding van de thema’s of samen lezen met zijn ouders. In de klas begint hij nu sterker aan een leestaak. De keuze van zijn leesboeken is verlegd naar eigen interesses, geen dikke boeken, maar dunne boekjes met veel plaatjes en eenvoudige plots, ook stripboeken. Het dictee gaat individueel en de toetsen worden enkel op kwaliteit gescoord, niet op tempo. Vanaf dat moment is alles in stijgende lijn gegaan: een blijere jongen, meer ontspannen ouders en verbeteringen in het lezen en spellen.