Muziek en zelfstandig werken: wat zegt onderzoek?

Geplaatst op 17 augustus 2024

De relatie tussen muziek en concentratie tijdens het zelfstandig werken is een veelbesproken onderwerp. Vooral binnen het onderwijs, waar de behoefte aan effectieve studiemethoden groot is, rijst de vraag of het luisteren naar muziek een positief of negatief effect heeft op de concentratie en motivatie van leerlingen. Laten we de verschillende factoren en onderzoeksresultaten eens nader bekijken om een beter inzicht te krijgen in de impact van muziek op studieresultaten.

Het Effect van Muziek op Concentratie

Concentratie is een essentiële vaardigheid bij zelfstandig werken, vooral in een leeromgeving. Het vermogen om je aandacht te focussen op een taak zonder afleiding is cruciaal voor het behalen van goede resultaten. Maar hoe beïnvloedt muziek dit proces?

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat muziek zowel positieve als negatieve effecten kan hebben op de concentratie, afhankelijk van een aantal factoren. Een belangrijke factor is het soort muziek dat wordt beluisterd. Rustige, instrumentale muziek kan bijvoorbeeld helpen om een kalme sfeer te creëren, wat de concentratie kan bevorderen. Aan de andere kant kan muziek met teksten of een hoog tempo juist afleidend werken, omdat de hersenen geneigd zijn om de woorden en ritmes actief te volgen, wat de concentratie op de taak vermindert.

Daarnaast speelt de persoonlijkheid van de leerling een rol. Extraverte leerlingen lijken vaak beter te presteren met achtergrondmuziek, omdat ze mogelijk minder gevoelig zijn voor afleiding en juist baat hebben bij de extra stimulatie. Introverte leerlingen daarentegen, die van nature al meer gefocust zijn, kunnen sneller afgeleid raken door muziek, wat hun concentratie negatief beïnvloedt.

Muziek en Motivatie

Motivatie is een andere belangrijke factor in het leerproces. Muziek kan een bron van motivatie zijn, vooral als het gaat om taken die als saai of repetitief worden ervaren. Een opzwepend nummer kan energie en enthousiasme aanwakkeren, waardoor de leerling gemotiveerd blijft om door te gaan met de taak.

Er zijn echter ook studies die suggereren dat de positieve invloed van muziek op motivatie slechts tijdelijk is. Hoewel een leerling zich in eerste instantie gemotiveerder kan voelen, kan dit effect snel afnemen, vooral als de muziek de aandacht begint af te leiden van de hoofdtaak. Dit roept de vraag op of muziek echt helpt om de motivatie op de lange termijn te verbeteren, of dat het meer een kortdurende stimulans biedt die uiteindelijk ten koste gaat van de concentratie.

De Rol van Muziek bij Zelfstandig Werken

Bij zelfstandig werken is het vermogen om taken zonder begeleiding uit te voeren van groot belang. Dit vereist niet alleen concentratie en motivatie, maar ook een zekere mate van zelfdiscipline en focus. Muziek kan hierbij zowel een hulp als een hinder zijn.

In situaties waarin leerlingen gewend zijn om met muziek te werken, kan het een ondersteunende rol spelen bij het vasthouden van hun concentratie. Ze hebben wellicht geleerd om de muziek als een vorm van 'witte ruis' te gebruiken, die hen helpt om afleidingen van buitenaf te negeren en zich volledig op hun werk te richten. Voor deze leerlingen kan het wegnemen van muziek juist een negatief effect hebben, omdat ze hierdoor sneller afgeleid kunnen raken door andere geluiden in hun omgeving.

Aan de andere kant zijn er leerlingen voor wie muziek een constante bron van afleiding vormt, vooral als ze niet gewend zijn om met muziek te werken. Voor deze groep kan het zelfstandig werken zonder muziek betere resultaten opleveren, omdat ze zich dan volledig op hun taak kunnen concentreren zonder de extra prikkels van muziek.

Wat Zegt de Wetenschap?

Er is veel onderzoek gedaan naar de effecten van muziek op cognitieve prestaties, en de resultaten zijn gemengd. Sommige studies tonen aan dat achtergrondmuziek, vooral muziek die de leerling prettig vindt, kan helpen om stress te verminderen en de concentratie te verbeteren. Andere onderzoeken laten echter zien dat muziek, vooral wanneer deze complex of tekstgericht is, een verstorend effect kan hebben op taken die diepe concentratie vereisen, zoals begrijpend lezen of het oplossen van complexe problemen.

Een vaak genoemd fenomeen in de wetenschappelijke literatuur is het zogenaamde "Mozart-effect", waarbij wordt gesuggereerd dat het luisteren naar klassieke muziek, en specifiek de muziek van Mozart, kan leiden tot tijdelijke verbeteringen in ruimtelijk inzicht en probleemoplossend vermogen. Echter, latere studies hebben aangetoond dat dit effect vaak wordt overschat en dat de verbeteringen in prestaties meer te maken hebben met verhoogde arousal dan met een daadwerkelijke toename in cognitieve vaardigheden.

Conclusie: Is Muziek een Hulp of een Hinder?

Het is duidelijk dat de invloed van muziek op concentratie en motivatie niet eenduidig is. De effectiviteit van muziek tijdens het zelfstandig werken hangt af van verschillende factoren, waaronder het soort muziek, de persoonlijkheid van de leerling, en de aard van de taak. Voor sommige leerlingen kan muziek een waardevol hulpmiddel zijn om de concentratie te verbeteren en de motivatie hoog te houden, terwijl het voor anderen juist een afleiding kan vormen die ten koste gaat van hun prestaties.

Leerkrachten en ouders doen er goed aan om rekening te houden met de individuele behoeften en voorkeuren van leerlingen wanneer ze muziek toestaan tijdens het zelfstandig werken. Het is belangrijk om een balans te vinden tussen het bevorderen van een positieve leeromgeving en het minimaliseren van mogelijke afleidingen. Uiteindelijk is er geen one-size-fits-all antwoord op de vraag of muziek helpt bij het zelfstandig werken; het hangt allemaal af van de context en de persoon in kwestie.

Geraadpleegde bronnen

• Ayres, P., & Gog, van, T. (2009). Editorial: State of the art research into cognitive load theory. Computers in human behaviour, 25, 253-257.
• Chabris, C.F. (1999). Prelude or requiem for the “Mozart effect”? Nature, 400, 826. DOI: 10.1038/23611
• Crawford, H.J. & Strapp, C.M. (1994). Effects of vocal and instrumental music on spatial and verbal performance as moderated by studying preference and personality.
  Personality and individual differences, 16, 237-245. DOI: 10.1016/0191-8869(94)90162- 7
• Etaugh, C. & Ptasnick, P. (1982). Effects of studying to music and post-study relaxation on reading comprehension. Perceptual and motor skills, 55, 141-142.
• Fendrik, P. (1937). The influence of music distraction upon reading efficiency. Journal of educational research, 31, 264-271. DOI: 10.1080/00220671.1937.10880749
• Freeburne, C.M. & Fleischer, M.S. (1952). The effect of music distraction upon reading rate and comprehension. The journal of educational psychology, 43, 101-109.
• Furnham, A., & Allass, K. (1999). The influence of musical distraction of varying complexity on the cognitive performance of extroverts and introverts. European Journal of Personality, 13 (1), 27-38. DOI: 10.1002/(SICI)1099- 0984(199901/02)13:1%3C27::AID-PER318%3E3.0.CO;2-R
• Furnham, A. & Bradley, A. (1997). Music while you work: the differential distraction of background music on the cognitive test performance of introverts and extroverts. Applied Cognitive Psychology, 11, 445-455. DOI:10.1002/(SICI)1099- 0720(199710)11:5<445::AID-ACP472>3.0.CO;2-R
• Iwanga, M. Ito, T. (2002). Disturbance effect of music on processing verbal and spatial memories. Perceptual and Motor Skills, 94, 1251-1258.
• Kämpfe, J., Sedlmeier, P., Renkewitz, F. (2010). The impact of background music on adult listeners: a meta-analysis. Psychology of music, 39 (4) 424-448. DOI: 10.1177/0305735610376261
• Küssner, M.B. (2017). Eysenck’s theory of personality and the role of background music in cognitive task performance: a mini-review of conflicting findings and a new perspective. Frontiers in Psychology 8:1991. DOI:10.3389/fpsych.2017.01991
• Nantais, K.M., & Schellenberg, E.G. (1999). The Mozart effect: an artifact of preference. Acta Psychologica, 49, 53-82.
• Nittono, H. (1997). Background instrumental music and seriall recall. Perceptual and Motor skills, 84, 1307-1313.
• Rauscher, F.H., Shaw, G.L., Ky, K.N. (1993). Music and spatial task performance. Nature, 365, 611.
• Thompson, W.F., Schellenberg, E.G., & Husain, G. (2001). Arousal, mood and the Mozart effect. Psychological Science, 12, 248-251.