De effecten van formatief evalueren op leerlingen en docenten
Geplaatst op 2 augustus 2024
Formatief evalueren speelt een sleutelrol in het hedendaagse onderwijs. Deze evaluatievorm richt zich op het continu verzamelen van feedback om het leerproces te verbeteren en te optimaliseren, in plaats van alleen het summatief beoordelen van prestaties aan het eind van een periode. Dit artikel onderzoekt de effecten van formatief evalueren op zowel leerlingen als docenten, en hoe deze aanpak kan bijdragen aan een effectiever leerklimaat.
Wat is Formatief Evalueren?
Formatief evalueren is een proces waarbij feedback en informatie worden verzameld tijdens het leerproces om zowel het leren van de leerlingen als het onderwijs zelf te verbeteren. In tegenstelling tot summatieve evaluatie, die gericht is op het beoordelen van prestaties aan het eind van een leerperiode (zoals eindexamens of eindtoetsen), richt formatief evalueren zich op het verbeteren van het leren terwijl het nog bezig is.
Belangrijke kenmerken van formatief evalueren zijn:
- Continue Feedback: Regelmatige en constructieve feedback over de voortgang en het begrip van de leerlingen.
- Leerdoelen en Criteria: Duidelijke communicatie van leerdoelen en succescriteria, zodat leerlingen weten waar ze naartoe werken.
- Zelfregulatie: Aanmoediging van zelfreflectie en zelfevaluatie door leerlingen om hun eigen leerproces te monitoren en te verbeteren.
Effecten op Leerlingen
Formatief evalueren heeft verschillende positieve effecten op leerlingen, zowel op hun leerproces als op hun motivatie en prestaties:
- Verbeterd Leerproces
Gerichte Feedback: Formatieve evaluaties bieden leerlingen gerichte feedback die hen helpt om specifieke aspecten van hun werk te verbeteren. Dit leidt tot een dieper begrip van het leerstof en een betere toepassing van kennis en vaardigheden.
Aanpassing en Verbetering: Door regelmatig feedback te ontvangen, kunnen leerlingen hun benadering van problemen en hun leerstrategieën aanpassen. Dit bevordert een groeimindset en stimuleert hen om hun eigen leerproces te optimaliseren.
- Verhoogde Motivatie
Positieve Bekrachtiging: Formatieve evaluaties benadrukken voortgang en inspanning, wat kan leiden tot een verhoogd gevoel van competentie en zelfvertrouwen bij leerlingen. Dit draagt bij aan een positieve leerhouding en een grotere betrokkenheid bij het leerproces.
Zelfsturing: Door leerlingen aan te moedigen om zelfreflectie en zelfevaluatie toe te passen, ontwikkelen ze een grotere mate van zelfsturing en verantwoordelijkheid voor hun eigen leren.
- Dieper Begrip van Leerdoelen
Duidelijke Criteria: Formatieve evaluaties helpen leerlingen om beter te begrijpen wat er van hen wordt verwacht en hoe ze succes kunnen behalen. Dit vergemakkelijkt het bereiken van leerdoelen door het verstrekken van duidelijke richtlijnen en criteria.
Actieve Leerhouding: Door leerlingen actief te betrekken bij hun eigen leerproces en hen verantwoordelijk te maken voor hun voortgang, wordt hun betrokkenheid en toewijding aan de leerdoelen vergroot.
Effecten op Docenten
Ook voor docenten heeft formatief evalueren belangrijke voordelen. Het biedt niet alleen inzichten in de voortgang van hun leerlingen, maar ondersteunt ook hun eigen professionele ontwikkeling en onderwijsmethoden:
- Inzicht in Leerbehoeften
Analyse van Voortgang: Door formatieve evaluaties kunnen docenten trends en patronen in de voortgang en behoeften van leerlingen identificeren. Dit stelt hen in staat om hun instructies en aanpak aan te passen aan de specifieke behoeften van hun leerlingen.
Differentiatie: Met gedetailleerde feedback kunnen docenten gepersonaliseerde ondersteuning bieden en instructie differentiëren om tegemoet te komen aan de diverse niveaus en leerstijlen van hun leerlingen.
- Verbeterde Lesmethoden
Feedback op Instructie: De feedback die door formatieve evaluaties wordt verkregen, kan docenten helpen om hun lesmethoden en -strategieën te evalueren en aan te passen. Dit draagt bij aan een voortdurende verbetering van de onderwijskwaliteit en effectiviteit.
Professionele Groei: Formatieve evaluatie moedigt docenten aan om reflectief te zijn over hun eigen onderwijspraktijk. Dit kan leiden tot professionele groei en het ontwikkelen van nieuwe onderwijsmethoden en -strategieën.
- Versterkte Leerrelatie
Betere Communicatie: Formatieve evaluaties bevorderen een open communicatie tussen docenten en leerlingen. Dit versterkt de relatie tussen beide partijen en creëert een leeromgeving waarin leerlingen zich ondersteund en begrepen voelen.
Samenwerking: Door regelmatig overleg en feedback kunnen docenten samenwerken met leerlingen aan hun voortgang en succes. Dit bevordert een gezamenlijke inzet voor het bereiken van leerdoelen.
Strategieën voor Effectief Formatief Evalueren
Voor een succesvolle implementatie van formatief evalueren zijn er enkele belangrijke strategieën die zowel docenten als leerlingen ten goede komen:
- Regelmatige Feedback
Tijdige Reactie: Zorg voor tijdige feedback na opdrachten en activiteiten. Dit maakt het mogelijk voor leerlingen om onmiddellijk actie te ondernemen op de ontvangen feedback en hun werk te verbeteren.
Constructieve Inhoud: Geef feedback die specifiek en constructief is, gericht op wat goed is en wat nog verbeterd kan worden. Dit helpt leerlingen om gericht aan hun vaardigheden en kennis te werken.
- Duidelijke Leerdoelen
Transparantie: Communiceer de leerdoelen en succescriteria duidelijk aan de leerlingen. Dit zorgt ervoor dat zij begrijpen wat er van hen wordt verwacht en hoe ze hun voortgang kunnen meten.
Visuele Hulpmiddelen: Gebruik visuele hulpmiddelen zoals rubrics en checklists om de leerdoelen en criteria te verduidelijken en leerlingen te helpen bij het zelfevalueren van hun werk.
- Actieve Betrokkenheid
Zelfreflectie: Moedig leerlingen aan om regelmatig zelfreflectie toe te passen door hen vragen te laten beantwoorden over hun eigen werk en voortgang.
Peer Feedback: Stimuleer peer feedback door leerlingen elkaar feedback te laten geven op hun werk. Dit bevordert zowel hun eigen leerproces als dat van hun medeleerlingen.
- Differentiatie en Aanpassing
Gepersonaliseerde Ondersteuning: Pas je instructie en feedback aan op basis van de behoeften en voortgang van individuele leerlingen. Differentiatie helpt om te voldoen aan diverse leerstijlen en niveaus.
Flexibele Methoden: Wees bereid om je onderwijsmethoden en -strategieën aan te passen op basis van de feedback die je ontvangt van leerlingen. Dit bevordert een responsieve en effectieve leeromgeving.
Voorbeelden van Formatief Evalueren in de Praktijk
Hier zijn enkele praktische voorbeelden van hoe formatief evalueren kan worden toegepast in de klas:
Exit Tickets: Vraag leerlingen om aan het einde van de les kort een reflectie of vraag in te vullen over wat ze hebben geleerd. Dit geeft snel inzicht in hun begrip en helpt bij het plannen van vervolglessen.
Klasdiscussies: Gebruik groepsdiscussies om feedback te verzamelen over de voortgang van leerlingen en om hen te betrekken bij het gezamenlijk oplossen van problemen.
Oefeningen en Toetsen: Geef regelmatig oefentoetsen of quizzen zonder consequenties voor het cijfer. Dit stelt leerlingen in staat om hun kennis te testen en docenten om te zien waar extra ondersteuning nodig is.
Conclusie
Formatief evalueren biedt aanzienlijke voordelen voor zowel leerlingen als docenten door een dynamische en interactieve leeromgeving te creëren. Het bevordert een dieper begrip van leerdoelen, verhoogt de motivatie en betrokkenheid van leerlingen, en biedt docenten waardevolle inzichten voor het verbeteren van hun lesmethoden en het ondersteunen van hun leerlingen. Door het implementeren van effectieve strategieën en benaderingen kan formatief evalueren bijdragen aan een succesvol en vooruitstrevend leerproces dat zowel de leerervaring als de onderwijskwaliteit verbetert.
Geraadpleegde bronnen
- Bennett, R. E. (2011). Formative assessment: A critical review. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 18(1), 5–25.
- Black, P. & William, D. (1998). Assessment and classroom learning. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice, 5(1), 7-74.
- Boud, D. (2000). Sustainable assessment: Rethinking assessment for the learning society. Studies in Continuing Education, 22(2), 151-167.
- Cauley, K.M. & McMillan, J.H. (2010). Formative assessment techniques to support student motivation and achievement. Clearing House: A Journal of Education Strategies, Issues and Ideas, 83(1), 1-6.
- Datnow, A, Park, V. & Kennedy-Lewis, B. (2012). High school teachers' use of data to inform instruction. Journal of Education for Students Placed at Risk, 17(4), 247-265.
- Gulikers, J. & Baartman, L. (2017). Doelgericht professionaliseren: formatieve toetspraktijken met effect! Wat DOET de docent in de klas? Wageningen: Wageningen Universiteit.
- Hattie, J. (2009). Visible learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. London: Routledge.
- Hattie, J. & Timperley, H. (2007). The power of feedback. Review of Educational Research, 77(1), 81-112.
- Ryan, R. M. & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(6), 8-78.
- Schildkamp, K., Heitink, M., Kleij, F.M. van der, Hoogland, I., Dijkstra, A., Kippers, W. & Veldkamp, B. (2014). Voorwaarden voor effectieve formatieve toetsing: een praktische review. Twente: Universiteit Twente.
- Shute, V.J. (2008). Focus on formative feedback. Review of Educational Research, 78(1), 153-189.
- Sluijsmans, D. M. A., Dochy, F. & Moerkerke, G. (1999). Creating a learning environment by using self- peer- and co-assessment. Learning Environments Research, 1(3), 293-319.
- Sluijsmans, D., Joosten-ten Brinke, D., & Van der Vleuten, C. (2013). Toetsen met leerwaarde: een reviewstudie naar de effectieve kenmerken van formatief toetsen. Maastricht: Universiteit Maastricht.
- Sluijsmans, D. & Kneyber, R. (red.) (2016). Toetsrevolutie: naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. Culemborg: Uitgeverij Phronese.
- William, D. (2014). Cijfers geven werkt niet. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
