Het handelingsrepertoire van de docent in het beroepsonderwijs

Geplaatst op 21 augustus 2024

Docenten in het beroepsonderwijs spelen een cruciale rol in de vorming van de beroepsvaardigheden en professionele houding van hun studenten. Hun handelingsrepertoire, oftewel het scala aan handelingen en benaderingen dat zij in hun lessen toepassen, is van groot belang voor het succes van het onderwijs. Dit repertoire moet breed en flexibel zijn, zodat docenten effectief kunnen inspelen op de diverse behoeften van studenten en de dynamische eisen van de beroepspraktijk.

De Rol van de Docent

De docent in het beroepsonderwijs heeft meerdere rollen die hij of zij moet vervullen om een rijke en effectieve leeromgeving te creëren. Volgens een breed gedragen visie op modern onderwijs worden zes kernrollen onderscheiden: gastheer, presentator, didacticus, pedagoog, afsluiter en coach. Deze rollen vormen samen een framework dat docenten helpt hun onderwijsstrategieën te plannen en te verbeteren.

1. Gastheer: Als gastheer zorgt de docent voor een welkom en veilig klimaat in de klas. Dit begint al bij de entree, waar de docent bewust contact maakt met de studenten en een positieve sfeer creëert. Een warme ontvangst bevordert het gevoel van verbondenheid en zet de toon voor de les.

2. Presentator: In de rol van presentator vangt de docent de aandacht van de studenten en introduceert hij of zij de lesstof op een pakkende manier. Dit vereist niet alleen een goede beheersing van de lesinhoud, maar ook de vaardigheid om deze op een boeiende manier over te brengen, zodat studenten gemotiveerd blijven om te leren.

3. Didacticus: De didacticus is verantwoordelijk voor het geven van heldere instructies en het begeleiden van studenten in hun leerproces. Dit omvat het uitleggen van complexe concepten, het stellen van uitdagende vragen en het stimuleren van kritisch denken. Differentiatie is hierbij essentieel, zodat de instructie aansluit bij de individuele leerbehoeften van studenten.

4. Pedagoog: De pedagoog zorgt voor een veilige en ondersteunende leeromgeving, waarin studenten zich vrij voelen om vragen te stellen en fouten te maken. Een sterk pedagogisch klimaat bevordert niet alleen het leren, maar ook de persoonlijke ontwikkeling van studenten. Hierbij ligt de nadruk op respect, empathie en vertrouwen tussen docent en student.

5. Afsluiter: Als afsluiter reflecteert de docent samen met de studenten op wat er geleerd is en rondt hij of zij de les af op een betekenisvolle manier. Deze afsluiting helpt studenten om de lesstof te verwerken en te integreren in hun bestaande kennisbasis. Reflectievragen en korte samenvattingen spelen hierbij een belangrijke rol.

6. Coach: In de rol van coach begeleidt de docent studenten op een meer persoonlijke en ontwikkelingsgerichte manier. De focus ligt hierbij op het stimuleren van zelfregulatie en autonomie bij studenten. Dit betekent dat de docent studenten helpt bij het stellen van eigen leerdoelen en het nemen van verantwoordelijkheid voor hun leerproces.

Flexibiliteit en Aanpassingsvermogen

Naast deze vaste rollen moet een docent in het beroepsonderwijs ook over een hoge mate van flexibiliteit en aanpassingsvermogen beschikken. De arbeidsmarkt verandert continu, en daarmee ook de eisen aan beroepsopleidingen. Dit vraagt van docenten dat zij voortdurend hun eigen praktijk vernieuwen en optimaliseren. Dit kan door middel van samenwerking in teams, het delen van kennis en ervaringen met collega’s, en het continu evalueren en aanpassen van het curriculum aan de hand van de behoeften van de studenten en de beroepspraktijk.

Daarnaast is het belangrijk dat docenten in het beroepsonderwijs gebruikmaken van een breed scala aan didactische werkvormen en middelen. Dit omvat zowel traditionele lesmethoden als innovatieve benaderingen zoals projectmatig leren en het inzetten van technologie in de klas. Het doel is om een leeromgeving te creëren die niet alleen informatief is, maar ook inspirerend en uitdagend.

Samenwerking en Communityvorming

Een ander belangrijk aspect van het handelingsrepertoire van de docent is het vermogen om samen te werken en een lerende community te vormen. In een dergelijke gemeenschap werken docenten en studenten nauw samen, delen ze kennis en ondersteunen ze elkaar in het leerproces. Dit kan bijvoorbeeld door het opzetten van kleine projectteams of door het stimuleren van peer learning, waarbij studenten elkaar helpen en van elkaar leren.

Het vormen van een lerende community is niet alleen bevorderlijk voor de studenten, maar ook voor de professionele ontwikkeling van docenten. Door continu te leren van hun collega’s en studenten, kunnen docenten hun eigen praktijk blijven verbeteren en vernieuwen. Dit draagt bij aan een dynamische en evoluerende onderwijspraktijk, die beter in staat is om in te spelen op de veranderende eisen van de maatschappij en de arbeidsmarkt.

Conclusie

Het handelingsrepertoire van de docent in het beroepsonderwijs is breed en divers. Het omvat niet alleen de traditionele rollen van gastheer, presentator, didacticus, pedagoog, afsluiter en coach, maar ook de vaardigheden om flexibel en innovatief in te spelen op de dynamische behoeften van de beroepspraktijk. Door het vormen van sterke leer- en werkcommunities en het continu evalueren en aanpassen van hun eigen praktijk, kunnen docenten bijdragen aan een krachtige en inspirerende leeromgeving waarin studenten worden voorbereid op een succesvolle loopbaan in het beroepsleven.

Geraadpleegde bronnen

1. Aalsma, E. & Jansen, F. (2012). Inzet van critical friends bij professionaliseren van leraren. Maastricht: Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit. https://www.ou.nl/documents/14300/3ec4f9f8-69ea-4e97-ba18-961dfdd11519
2. Aarkrog, V. (2005). Learning in the workplace and the significance of school-based education: A study of learning in a danish vocational education and training programme. International Journal of Lifelong Education, 24(2), 137-147.
3. Billett, S. (2000). Guided learning at work. Journal of Workplace learning, 12(7), 272-285. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.533.7785&rep=rep1&type=pdf
4. Billett, S. (2014). Integrating learning experiences across tertiary education and practice settings: A socio-personal account. Educational Research Review, 12, 1–13. doi: 10.1016/j.edurev.2014.01.002 http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.533.7785&rep=rep1&type=pdf
5. Cremers, P. H., Wals, A. E., Wesselink, R., Nieveen, N., & Mulder, M. (2014). Self-directed lifelong learning in hybrid learning configurations. International Journal of Lifelong Education, 33(2), 207- 232. doi:10.1016/j.tate.2010.11.007
6. Bruijn, E. de (2009). De docent beroepsonderwijs: jongleren op het grensvlak van twee werelden. In Hogeschool Utrecht, De identiteit van de HBO-professional (pp. 18-24). Utrecht: Hogeschool Utrecht. https://hbo-kennisbank.nl/record/oai:repository.samenmaken.nl:smpid:38922
7. Dumont, H., & Istance, D. (2010). Analysing and designing learning environments for the 21st century in H. Dumont, D. Istance, & F. Benavides (Eds.), The Nature of Learning. Using research to inspire practice (pp. 19-34). Paris: OECD Publishing.
8. Flynn, M. C., Pillay, H., & Watters, J. (2014). Industry–school partnerships: Boundary crossing to enable school to work transitions. Journal of Education and Work, (ahead-of-print), doi:10.1080/13639080.2014.934789
9. Glaudé, M., Van den Berg, J., Verbeek, F., & De Bruijn, E. (2011). Pedagogisch-didactisch handelen van docenten in het middelbaar beroepsonderwijs. Literatuurstudie. Utrecht/'s Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo).
10. http://www.ecbo.nl/3_1236_Pedagogisch-didactisch-handelen.aspx
11. Griffiths, T., & Guile, D. (2003). A connective model of learning: The implications for work process knowledge. European educational research journal, 2(1), 56-73. doi: 10.2304/eerj.2003.2.1.10
12. Huisman, J., De Bruijn, E., Baartman, L., Zitter, I. & Aalsma, E. (2010). Leren in hybride leeromgevingen in het beroepsonderwijs Praktijkverkenning, theoretische verdieping. ‘s- Hertogenbosch/Utrecht: Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo).
13. http://www.ecbo.nl/3_1190_Leren-in-hybride-leeromgevingen.aspx
14. Jansen, F., Aalsma, E., Janssen, S. (2011). Professionaliseren in het hart van de vernieuwing. Leren werken met het concept van de Omgekeerde Leerweg in de Waterfabriek. Maastricht: Ruud de Moor Centrum - Open Universiteit.  https://www.ou.nl/documents/14300/d2ef61e8-bd63-430b-ba36-acea104ca448
15. Jossberger, H., Brand-Gruwel, S., van de Wiel, M. W., & Boshuizen, H. P. (2015). Teachers’ Perceptions of Teaching in Workplace Simulations in Vocational Education. Vocations and Learning, 8(3), 287-318.
16. Khaled, A., Gulikers, J., Biemans, H., van der Wel, M., & Mulder, M. (2014). Characteristics of handson simulations with added value for innovative secondary and higher vocational education. Journal of Vocational Education & Training, 66(4), 462-490.
17. MBO Raad (2015). Het mbo in 2025. Manifest voor de toekomst van het middelbaar beroepsonderwijs. Woerden: MBO Raad. http://mboinbedrijf.nl/images/PDF/manifest-het-mbo-in-2025-eindversie.pdf
18. NRO (2016). Project Pedagogisch-didactische aspecten van werkplekleren in het beroepsonderwijs. Geraadpleegd op 16 maart 2016, van https://www.nro.nl/kb/405-15-710-pedagogisch-didactischeaspecten- van-werkplekleren-in-het-beroepsonderwijs/
19. OCW (2015). OCW Kennisagenda. Den Haag: Rijksoverheid. https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/publicaties/2015/03/13/kennisagen da-ocw-2015/kennisagenda-ocw-2015.pdf
20. Oonk, C., Beers, P. J., Wesselink, R., & Dubbeldam, R. (2013). Doceren in Regioleren: rollen, taken en competenties van docenten in regionale leerarrangementen. Wageningen UR, Leerstoelgroep Educatie-en competentiestudies.  http://edepot.wur.nl/280437
21. Poortman, C. L., & Visser, K. (2008). Leren door werk. De match tussen deelnemer en werkplek. 's Hertogenbosch/Utrecht: Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo). http://www.ecbo.nl/3_1177_Leren-door-werk_-de-match-tussen-deelnemer-en-werkplek.aspx
22. Poortman, C. L., Illeris, K., & Nieuwenhuis, L. (2011). Apprenticeship: from learning theory to practice. Journal of Vocational Education & Training, 63(3), 267-287.
23. Smulders, H., Hoeve, A., & Van der Meer, M. (2012). Co-makership. duurzame vormen van samenwerking onderwijs-bedrijfsleven. 's Hertogenbosch/Utrecht: Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo).
24. http://www.ecbo.nl/3_1281_Krachten-bundelen_-over-co-makership-tussen-onderwijs-enbedrijfsleven.aspx
25. Smulders, H., Van Wijk, B., & Zitter, I. (2011). Het innovatiearrangement in vier ontwerpprincipes; evaluatie regeling 2005. Utrecht/'s Hertogenbosch: Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo). http://www.ecbo.nl/3_1225_Innovatiearrangement-in-vier-ontwerpprincipes.aspx
26. Tynjälä, P. (2008). Perspectives into learning at the workplace. Educational Research Review, 3(2), 130-154. http://s3.amazonaws.com/assets.paboweb.nl/assets/353/Werkplekleren_Educational_Research_Review.pdf
27. Unwin, L. (2009). Connecting workplace learning and VET to lifelong learning (paper beyond current horizons). Beyond Current Horizons project. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.595.3271&rep=rep1&type=pdf
28. Zitter, I., Hoeve, A., & De Bruijn, E. (2016). A design perspective on the school-work boundary: a hybrid curriculum model. Vocations & Learning. doi: 10.1007/s12186-016-9150-y