Wat is gepersonaliseerd onderwijs?

Wat is gepersonaliseerd onderwijs en wat vraagt het aan voorwaarden om het goed in te voeren? Welke misverstanden zijn er over gepersonaliseerd onderwijs en wat is de juiste definitie? Gepersonaliseerd onderwijs kan alleen op een integrale manier ingevoerd worden.​

Enkele misverstanden​

Er circuleren nogal wat misverstanden over gepersonaliseerd onderwijs. Dat leidt er toe dat veel mensen denken er het hunne mee te doen, terwijl ze in feite aan het differentiëren zijn of simpelweg tablets aan hun leermiddelen toevoegen. Die misverstanden zijn: 

• Het heeft iets te maken met adaptieve software (ik lees soms tot mijn schrik wel eens adaptief leren, alsof de leerling iets aanpast in plaats van de software),
• iets met passend onderwijs
• iets met blended learning
• eigenlijk is het een soort overdreven differentiëren
• veel empirisch bewijs voor nut en noodzaak is er niet

Maar zo is het niet! Gepersonaliseerd onderwijs is een goed gedefinieerde, eenduidige aanpak, verankerd in het theoretisch kader van de Self Determination Theory en ruimschoots beproefd.

Gepersonaliseerd onderwijs is géén positie op het continuüm in de buurt van differentiëren, het heeft niet te maken met de introductie van ICT hardware in het klaslokaal, en het is niet iets dat je kunt invoeren langs de weg der geleidelijkheid.

Voorwaarden voor gepersonaliseerd leren​

Wat is het dan wel? In de eerste plaats is het van belang dat, om gepersonaliseerd onderwijs mogelijk te maken, aan minstens twee voorwaarden is voldaan:

(1) De groepering van leerlingen op basis van leeftijd (aangepast aan ontwikkelingssnelheid) is opgeheven.

(2) De leerlingen hebben altijd wanneer nodig de beschikking over een laptop of tablet.
Hoezeer je ook probeert blended learning en adaptieve software in het traditionele leerstofjaarklasonderwijs in te brengen, met gepersonaliseerd onderwijs ben je dan niet bezig. De 'groep' als organiserend principe moet overboord, anders ben je niet bezig met personaliseren, hoogstens met goed differentiëren.

Wat is dan die eenduidige definitie?​

Gepersonaliseerd onderwijs is een organisatie van het leerproces, waarbij de leerling samen met leerkrachten en ouders op basis van eigen doelen een eigen keuze maakt uit onderwijsaanbod, daarbij zelf een volgorde en tempo kiest, en begeleide keuzes kan maken over werkplek, mate van samenwerking en hoeveelheid instructies.¹

Het is dus niet individueel onderwijs; hoewel dat voor sommige leerlingen een heel aantrekkelijk optie kan zijn – andere kinderen doen juist alles in het verband van groepjes. Noch is ICT in deze definitie betrokken, al maakt een online agenda het leven makkelijker dan een muur vol papieren roosters, voor elk kind één. En is adaptieve software (of een berg montessorimateriaal) een voorwaarde om het aan te kunnen, qua tijd.

Noch is de vrijheid van keuze, ofwel autonomie in Luc Stevens' termen, voor elk kind gelijk en daarom een valkuil; nee, als kinderen nog moeite hebben met op basis van begrip van de leerdoelen autonoom aan de slag gaan, kunnen harde en bindende afspraken over dagelijkse output en een voorgeschreven dagplanning noodzakelijke tussenstappen zijn.

Zelfs een vaste werkplek is geen taboe. Ook vraagt gepersonaliseerd onderwijs geen bijzondere planningsvaardigheid bij kinderen; wel zullen zij deze vaardigheid al doende ongetwijfeld sneller ontwikkelen dan leeftijdgenoten die in een meer reguliere onderwijssetting aan het werk zijn. Want kinderen die (nog) niet goed plannen, worden daarbij geholpen en zien bijvoorbeeld op een whiteboard of op hun apparaat hun dagelijkse output staan.

Integrale aanpak​

Gepersonaliseerd onderwijs heeft implicaties voor alle aspecten van onderwijs: pedagogisch klimaat, ouderbetrokkenheid, kwaliteitscultuur en omgang met toezichthouders. De - naar verluidt 100 - scholen die de groepen hebben opgeheven, hebben hier alle hun eigen ervaring mee en weg in gevonden.

Ouders komen meer aan het roer en zijn dus tevredener; de blackbox die school vaak is wordt een open trapveldje, waar ze zich welkom voelen. Leraren werken in een team en hebben geen eigen lokaal, zodat teamleren en een aanspreekcultuur ontstaat; op haar beurt weer de opening naar een kwaliteitscultuur in plaats van een papieren borging (wie schaft dat woord eindelijk eens af?).

Kinderen leren dat hun keuzes ertoe doen en kunnen worden aangesproken op de gevolgen daarvan voor de doelen en plannen van andere kinderen, zodat we van sanctionering en schuldvraag kunnen opschuiven richting pedagogische tact: het goede doen op het juiste moment, óók in de ogen van het kind.

De groep als object van sturing door de leerkracht (klassenmanagement) verwatert, waarmee groepsdruk, buitensluiten en pesten ook minder de kans krijgen.

Kortom: als je gepersonaliseerd leren wilt invoeren, zal het de school integraal op zijn kop zetten. Om te voorkomen dat niemand er meer iets van begrijpt, moet dat op basis van een goed doordacht plan en na een grondig kijkje in de keuken van scholen die je zijn voorgegaan. Dat worden er gelukkig steeds meer.

Goed organiseren​

De crux van onderwijs personaliseren is dat je het stellen van doelen en vastleggen van de wegen erheen, goed moet organiseren. Vijf of zes keer per jaar een gesprek met leerling, ouder en leerkracht. Een template voor een plan en een werkend portfolio zijn nodig. Ook zal het team in staat moeten zijn het werken te begeleiden door een effectieve rondgang.

Er zullen per kind methodes en softwareomgevingen worden gekozen en aangeschaft, wat kennis over het aanbod veronderstelt. Leerkrachten moeten kunnen accepteren dat zij niet constant, maar periodiek inzicht hebben in de ontwikkeling van 'hun' kinderen. De directie zal visie moeten neerleggen op pedagogisch klimaat en rol van de ouders: past het bij gepersonaliseerd onderwijs? Al deze uitdagingen bij elkaar mogen intimiderend overkomen, maar juist als je het radicaal invoert en niet half, mits en een beetje, is de kans van slagen het grootst.

¹ Zie bijvoorbeeld: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED561301.pdf