Didactiek en werkvormen: motivatie bij jonge leerlingen met begaafdheidskenmerken

Geplaatst op 14 augustus 2024

Het onderwijzen van jonge leerlingen met begaafdheidskenmerken vereist een specifieke didactische aanpak en werkvormen die hen kunnen motiveren en uitdagen. Deze leerlingen, vaak gekenmerkt door een hoog niveau van intellectuele en creatieve capaciteiten, hebben specifieke behoeften die door traditionele onderwijsmethoden niet altijd volledig worden vervuld. Dit artikel onderzoekt hoe didactiek en werkvormen effectief kunnen worden ingezet om de motivatie en het leerpotentieel van begaafde leerlingen te maximaliseren.

Kenmerken van Jonge Leerlingen met Begaafdheidskenmerken

Begaafde leerlingen vertonen vaak een aantal kenmerken die hen onderscheiden van hun leeftijdsgenoten. Deze kunnen onder andere zijn:

1. Hoge Intellectuele Capaciteiten: Begaafde leerlingen hebben vaak een sneller verwerkingsvermogen en een hoger niveau van intellectuele nieuwsgierigheid. Ze begrijpen complexe concepten sneller en hebben een scherp analytisch vermogen.

2. Creativiteit: Ze tonen vaak een hoge mate van creativiteit en originaliteit. Dit kan zich uiten in het bedenken van nieuwe ideeën, het oplossen van problemen op ongebruikelijke manieren of het tonen van kunstzinnige talenten.

3. Zelfstandigheid: Begaafde leerlingen zijn vaak zelfstandig en hebben de neiging om zelf op zoek te gaan naar kennis. Ze kunnen snel zelfstandig werken en hebben minder behoefte aan constante begeleiding.

4. Diepe Verdieping: Ze hebben de neiging om zich intensief en diepgaand met hun interesses bezig te houden. Dit kan leiden tot een sterke voorkeur voor uitdagende en complexe taken.

Didactiek en Werkvormen voor Begaafde Leerlingen

Het aanpassen van didactische benaderingen en werkvormen aan de behoeften van begaafde leerlingen kan hen helpen om gemotiveerd te blijven en hun volledige potentieel te bereiken. Hieronder worden enkele effectieve strategieën besproken:

1. Aanpassing van Lesmateriaal: Zorg ervoor dat het lesmateriaal uitdagend en relevant is voor de begaafde leerlingen. Dit kan inhouden dat je het curriculum verrijkt met extra of geavanceerdere content die hen stimuleert en uitdaagt.

2. Verschillende Niveaus van Complexiteit: Bied opdrachten en activiteiten aan op verschillende niveaus van complexiteit. Dit stelt leerlingen in staat om op hun eigen niveau te werken en hen aan te moedigen om verder te gaan dan de basisvereisten.

3. Op maat gemaakte Opdrachten: Ontwikkel opdrachten die zijn afgestemd op de specifieke interesses en sterktepunten van begaafde leerlingen. Dit kan helpen om hun betrokkenheid te vergroten en hen uit te dagen op een manier die hen aanspreekt.

1. Project-Based Learning (PBL): Project-based learning kan bijzonder effectief zijn voor begaafde leerlingen, omdat het hen de kans biedt om diepgaand te verkennen en te werken aan complexe problemen. PBL bevordert zelfstandig onderzoek, creatief denken en probleemoplossende vaardigheden.

2. Onderzoek en Verkenning: Moedig leerlingen aan om zelfstandig onderzoek te doen naar onderwerpen die hen interesseren. Dit kan door middel van projectwerk, experimenten, of het schrijven van rapporten over onderwerpen van hun keuze.

3. Creatieve Werkvormen: Gebruik creatieve werkvormen zoals brainstormsessies, rollenspellen of creatieve schrijfopdrachten om de verbeelding en creativiteit van leerlingen te stimuleren. Deze werkvormen kunnen helpen bij het ontwikkelen van innovatieve denkpatronen en het verkennen van nieuwe ideeën.

1. Groepswerk en Samenwerking: Bied mogelijkheden voor groepswerk waarbij begaafde leerlingen kunnen samenwerken met leeftijdsgenoten of zelfs met oudere leerlingen. Dit kan hen blootstellen aan verschillende perspectieven en samenwerkingsvaardigheden bevorderen.

2. Zelfgestuurd Leren: Moedig leerlingen aan om zelfgestuurd te leren door hen verantwoordelijkheid te geven voor hun eigen leerproces. Dit kan door hen keuzes te geven in hun projecten, zelf hun leerdoelen te bepalen of zelf hun voortgang te evalueren.

3. Individuele Uitdagingen: Geef leerlingen de vrijheid om hun eigen uitdagingen en projecten te kiezen. Dit kan hen helpen om zich te concentreren op gebieden die hen het meest interesseren en hen motiveren om op hun eigen tempo te werken.

1. Formatieve Evaluatie: Gebruik formatieve evaluatie om regelmatig feedback te geven over de voortgang en prestaties van leerlingen. Dit kan hen helpen om te begrijpen waar ze staan en waar ze zich verder kunnen ontwikkelen.

2. Positieve Bekrachtiging: Erken en waardeer de inspanningen en successen van begaafde leerlingen. Positieve bekrachtiging kan hun motivatie verhogen en hen aanmoedigen om hun best te blijven doen.

3. Zelfreflectie: Moedig leerlingen aan om zelfreflectie te beoefenen. Laat hen nadenken over hun eigen leerproces, de uitdagingen die ze zijn tegengekomen en hun eigen sterke punten. Dit kan hen helpen om een dieper inzicht te krijgen in hun eigen leerstrategieën en -voorkeuren.

Uitdagingen en Oplossingen

Hoewel de bovenstaande strategieën waardevolle ondersteuning bieden, kunnen er ook enkele uitdagingen zijn bij het lesgeven aan begaafde leerlingen:

1. Verlies van Interesse: Begaafde leerlingen kunnen snel verveeld raken als het lesmateriaal niet uitdagend genoeg is. Het is belangrijk om voortdurend nieuwe en boeiende inhoud te bieden om hun interesse vast te houden.

2. Sociale Aanpassing: Begaafde leerlingen kunnen zich anders voelen dan hun leeftijdsgenoten, wat kan leiden tot sociale uitdagingen. Het is belangrijk om een ondersteunende en inclusieve leeromgeving te creëren waarin zij zich gewaardeerd en begrepen voelen.

3. Balans tussen Zelfstandigheid en Begeleiding: Het vinden van de juiste balans tussen zelfstandigheid en begeleiding kan lastig zijn. Het is belangrijk om begaafde leerlingen voldoende autonomie te geven, maar ook om hen te voorzien van de nodige ondersteuning en middelen om succesvol te zijn.

Conclusie

Het onderwijzen van jonge leerlingen met begaafdheidskenmerken vereist een doordachte en op maat gemaakte aanpak. Door gebruik te maken van effectieve didactische strategieën en werkvormen, kunnen leraren de motivatie van deze leerlingen verhogen en hun leerpotentieel maximaliseren. Differentiatie van inhoud, actieve leerstrategieën, samenwerking, en zorgvuldig afgestemde evaluatie- en feedbackmethoden zijn essentieel om begaafde leerlingen te ondersteunen in hun leerreis. Door rekening te houden met hun unieke kenmerken en behoeften, kunnen we hen helpen om hun volledige potentieel te bereiken en hun passie voor leren te behouden.

Geraadpleegde bronnen 

• Bergman Nutley, S., Söderqvist, S., Bryde, S., Thorell, L. B., Humphreys, K., & Klingberg, T. (2011). Gains in fluid intelligence after training nonâ€Âverbal reasoning in 4â€Âyearâ€Âold children: A controlled, randomized study. Developmental science, 14, 591-601.
• Blaas, S. (2014). The relationship between social-emotional difficulties and underachievement of gifted students. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools, 24, 243-255.
• Bodrova, E. & Leong, D. J. (2012). Scaffolding Self-Regulated Learning in Young Children. Lessons from Tools of the Mind. In R.C. Pianta (Eds.), Handbook of Early Childhood Education (pp. 324–351). The Guilford Press: New York.
• Day, M. (2014). Impact van de Vreedzame aanpak op de burgerschapscompetenties van kinderen. Een voorloper van het effectiviteitsonderzoek naar De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk. Universiteit Utrecht.
• De Graaf, D., Schils, T., Houkema, D. & Bussink, H. (2020). De langetermijneffecten van plusklassen. Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek.
• Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual review of psychology, 64, 135-168.
• Diamond, A., & Lee, K. (2011). Interventions shown to aid executive function development in children 4 to 12 years old. Science, 333(6045), 959-964.
• Doolaard, S., & Oudbier, M. (2010). Onderwijsaanbod aan (hoog) begaafde leerlingen in het basisonderwijs. Inspectie van het onderwijs.
• Drent, S. (2007). Professioneel omgaan met hoogbegaafde leerlingen in het basisonderwijs. Assen: Uitgeverij Van Gorcum.
• Faber, J. M., & Visscher, A. J. (2016). De effecten van Snappet. Effecten van een adaptief onderwijsplatform op leerresultaten en motivatie van leerlingen. Universiteit Twente.
• Gubbels, J. C. G., Segers, P. C. J., & Verhoeven, L. T. W. (2016). Sociaal-emotionele effecten van verrijkingsprogramma's voor excellente kinderen. Weten Wat Werkt en Waarom, 4 (1), 14-21.
• Hernández Finch, M. E., Speirs Neumeister, K. L., Burney, V. H., & Cook, A. L. (2014). The relationship of cognitive and executive functioning with achievement in gifted kindergarten children. Gifted Child Quarterly, 58, 167-182.
• Hoogeveen, L., Hell, J. van, Mooij, T., & Verhoeven, L. (2004). Onderwijsaanpassingen voor hoogbegaafde leerlingen. Meta-analyses en overzicht van internationaal onderzoek. Nijmegen: Radboud Universiteit, CBO/ITS.
• Kennisrotonde (2020a). Wat is het belang van vroege signalering van een ontwikkelingsvoorsprong voor de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen basisonderwijs? Zijn hiervoor valide en betrouwbare instrumenten beschikbaar? (KR. 1060) Den Haag: Kennisrotonde.
•  Kennisrotonde (2020b). Welke taalactiviteiten (gericht op mondelinge en schriftelijke vaardigheden) hebben een bewezen positief effect op de taalontwikkeling van kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong? (KR.924). Den Haag: Kennisrotonde.
• Kennisrotonde (2020c). Een jaar overslaan of overdoen. Geraadpleegd van https://www.kennisrotonde.nl/een-jaar-overslaan-overdoen
• Kennisrotonde (2020d). Wat zijn effectieve werkwijzen om kinderen te stimuleren tot reflectie op hun eigen leerproces, in onder-, midden- en bovenbouw van het basisonderwijs? (KR. 975) Den Haag: Kennisrotonde.
• Kennisrotonde (2021). Welke leerkrachtbegeleiding is in een reguliere groep effectief voor de ontwikkeling van (hoog )begaafde leerlingen? (KR. 1040). Den Haag: Kennisrotonde.
• Lee, S. Y., Olszewski-Kubilius, P., & Peternel, G. (2010). The efficacy of academic acceleration for gifted minority students. Gifted Child Quarterly, 54, 189-208.
• Molenaar, I., & van Campen, C. K. (2016, April). Learning analytics in practice: the effects of adaptive educational technology Snappet on students' arithmetic skills. In Proceedings of the Sixth International Conference on Learning Analytics & Knowledge (pp. 538-539).
• Monette, S., Bigras, M., & Guay, M. C. (2011). The role of the executive functions in school achievement at the end of Grade 1. Journal of Experimental Child Psychology, 109, 158-173.
• Mooij, T. (2013). Cognitief hoogbegaafde leerlingen en ‘Optimaliserend Onderwijs'. In H. Brouwers (Ed.), Het recht van het kind te zijn zoals het is (pp. 111-134). Gorinchem: Narratio. (pp. 111-134). Gorinchem: Narratio.
• Nederlands Jeugdinstituut (2015, 10 december). Kanjertraining. Geraadpleegd van https://www.nji.nl/
• Nederlands Jeugdinstituut (2017, 28 september). De Vreedzame School. Utrecht: NJi.
• Noble, T. (2004). Integrating the revised Bloom's taxonomy with multiple intelligences: A planning tool for curriculum differentiation. Teachers College Record, 106, 193-211.
• NRO. (n.b.) Zitten blijven of overgaan? Geraadpleegd van https://www.nro.nl/zitten-blijven-overgaan
• Reis, S.M., Westberg, K.L., Kulikowich, J.M. & Purcell, J.H. (1998). Curriculum compacting and achievement test scores: What does the research say? Gifted Child Quarterly, 42, 123–129.
• Scott, M. T. (2014). Using the Blooms–Banks matrix to develop multicultural differentiated lessons for gifted students. Gifted Child Today, 37, 163-168.
• Stamps, L.S., (2004). The effectiveness of curriculum compacting in first grade classrooms. Roeper Review, 27(1), 31-41.
• Steenbergen-Hu, S. & Moon, S.M. (2011). The Effects of Acceleration on High-Ability Learners: A Meta-Analysis. Gifted Child Quarterly, 55(1), 39-53.
• Van der Bruggen, M., Berkers, G., de Kroon, L. van Geloven, N., van Houtert, T., Mathijssen, S. & Feltzer, M. (2018). Hoogbegaafde kinderen vroegtijdig signaleren. In A. Bakx & J. van Balkom (Eds.) Zorg primair special: Onderzoekswerkplaats hoogbegaafdheid. (pp. 4-7). CW Onderwijs.
• Van der Bolt, L. & Aarssen, J., Leseman, P. (2010). Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind. In: Sardes Special 9. Utrecht: Sardes.
• Van der Vegt, A.L. (2021) Zittenblijven en versnellen. NRO: Den Haag.
• Vliek, L. (2015). Effects of Kanjertraining (Topper Training) on Emotional Problems, Behavioural Problems and Classroom Climate. Universiteit Utrecht.
• Vliek, L. & Orobio de Castro, B. (2010). Stimulating positive social interaction: What can we learn from TIGER (Kanjertraining). In B. Doll, J. Baker, B. Pfohl en J. Yoon (red.). Handbook of Youth Prevention Science. New York: Routledge.

[1] Beoordelingen van deze programma’s zijn te vinden op de Databank Effectieve Jeugdinterventies.