Leer hoogbegaafde kinderen zelf te sturen!

Rik zit in groep 7. Morgen heeft hij een topografierepetitie van de landen en hoofdsteden in Europa. Hij kijkt een keer over het blad heen en gaat dan snel voetballen. De volgende ochtend bij het ontbijt begint het toch een beetje te kriebelen. Hij pakt nog even vlug het blad van Europa en tussen elke hap door oefent hij zijn repetitie. De meester complimenteert hem aan het eind van de dag met een dikke duim: ‘Hard gewerkt Rik, je hebt een 10!’

Rik voelt zich niet verantwoordelijk voor zijn leerproces. SLO heeft in het Kader voor Ontwikkeling dat mooi gevisualiseerd met een roer. Wie staat er aan het roer van het leren? Is dat de leerling zelf of is het de omgeving die steeds opnieuw helpt en daarmee het roer overneemt?

Plannen heeft alles te maken met zelfsturing: ‘Het is het zich verantwoordelijk voelen voor het eigen leerproces door doelen te stellen en ook bij tegenslagen doorzetten. Je neemt de verantwoordelijkheid voor je eigen leerproces en voor een verzorgd resultaat. Je stelt haalbare doelen die uitdagen en werkt volgens een zelf gemaakt plan. Je vraagt op tijd hulp als je er zelf niet uitkomt. Je focust op je doel en stelt plannen bij als het nodig is (SLO).

Rik zit inmiddels in de brugklas. De eerste repetitie van Engels heeft hem een dikke onvoldoende opgeleverd. Hij snapt er niets van, hij was toch echt gisteren wel 2 uur bezig geweest met zijn repetitie! Ondertussen las hij wel even die nieuwe Donald Duck pocket die op zijn bureau lag, maar dan nog… Voor zijn gevoel heeft hij echt heel hard gewerkt. In paniek klopt hij bij zijn ouders aan en gelukkig zijn zij van harte bereid om avond aan avond met hem aan tafel te gaan zitten om samen huiswerk te maken. De volgende keer haalt Rik een voldoende! De ouders van Rik opgelucht en hij zelf ook. Nu heeft hij vast geen begeleiding meer nodig, hij snapt nu wel hoe het moet. Maar: de derde repetitie haalt Rik weer een onvoldoende. Hoe komt dat?

Oefening baart kunst

Drs. Sonja Borgsteede zegt het volgende: “Wat veel kinderen met hoogbegaafdheid horen als bepaalde dingen niet lukt is: ‘Ik dacht dat jij zo slim was?!’ Wat je daarmee suggereert is dat bepaalde functies als plannen en zelfsturing bij hoogbegaafden vaststaande eigenschappen zijn. Maar dat zijn ze niet. Het zijn vaardigheden die je kunt ontwikkelen door te oefenen. En zelfs het slimste kind heeft oefening nodig.”

Geef kinderen dus de ruimte om te oefenen met zelfsturing en neem het roer niet over!

Kinderen die je niet op het juiste niveau leerstof aanbiedt, krijgen juist vaak te maken met planningsproblematiek en gebrek aan zelfsturing. Ze hebben nooit ergens moeite voor hoeven doen. Wil je kinderen leren het roer in handen te nemen, dan zul je dat op de basisschool goed moeten doordenken. Hoe leer je kinderen al van jongs af aan dit te doen?

• Weet het niveau van de leerling en geef stof waar de leerling echt moeite voor moet doen (stof die ze niet in één keer beheersen, maar waar herhaling voor nodig is)
• Geef gedifferentieerd huiswerk (gewone toets en een toets met een hogere moeilijkheidsgraad) en beoordeel deze niveautoets net als de rest van de groep, dus geen bonuspunten toekennen
• Laat leerlingen bij complexere opdrachten een plan van aanpak maken met daarin concreet wat ze wanneer gaan doen en wat ze daarvoor nodig hebben. Evalueer regelmatig of het lukt zich aan het plan te houden. Het is niet erg als dit niet altijd lukt. Laat de leerlingen dan hun plan aanpassen

• Schenk aandacht aan verschillende leer- en werkstrategieën. Een leerstrategie is de manier waarop een leerling het leren aanpakt. Daarbij horen de stappen die hij zet om het leerdoel te bereiken, zoals het onderscheiden van hoofd- en bijzaken, verbanden leggen tussen bestaande en nieuwe kennis en het gebruiken van voorbeelden om dingen te onthouden. Een werkstrategie is de manier waarop een leerling een taak aanpakt, bijvoorbeeld planmatig en met aandacht voor structuur. Aandacht voor leerstrategieën kun je als volgt realiseren:
  • Laat zelf zien hoe je iets kunt aanpakken wat je wilt leren. Vraag leerlingen regelmatig hoe ze hun leerdoel hebben bereikt (welke leerstrategie gebruikten ze?). Doel is dat kinderen leer- en werkstrategieën bij zichzelf gaan herkennen en dat ze deze tijdens lastige momenten bewust kunnen inzetten
  • Om de leerlingen te helpen inzicht te krijgen in verschillende leer- en werkstrategieën kun je ook een papier ophangen en daarop steeds  verschillende strategieën toevoegen
  • Laat leerlingen ook eens bewust vast lopen met een opdracht, dan beseffen ze waarom leer- en werkstrategieën nodig zijn en hoe je ze kunt inzetten
• Leer kinderen te werken met planningtools:

In beeld, kindercoaching

Zelfinstructiemethode Meichenbaum

• Maak kinderen ervan bewust dat ze niet alleen op school zitten om te leren, maar dat ze juist ook op school zitten om te leren leren. Stel niet alleen cognitieve doelen op in de klas, maar juist ook doelen waarin ze leren plannen (kindportfolio). Het SLO heeft de volgende doelen opgezet in het Kader voor Ontwikkeling:

ZELFSTURING
♦ Ik begin uit mezelf met mijn werk en houd mijn aandacht erbij
♦ Ik vraag op tijd hulp als ik er zelf niet uitkom
♦ Ik werk volgens een zelfgemaakt (stappen)plan met haalbare doelen en stel het bij als dat nodig is.
♦ Ik werk netjes en lever een verzorgd resultaat
♦ Ik heb de spullen bij me wanneer ik het nodig heb
♦ Ik doe wat belangrijk is binnen de beschikbare tijd; ik stel prioriteiten
♦ Ik hanteer een relativerende instelling en denk dan: "het valt eigenlijk wel mee"
♦ Ik probeer nieuwe manieren uit om iets te bereiken
♦ Ik heb controle over mijn emoties en gedrag; kan dit reguleren
♦ Ik neem verantwoordelijkheid voor mijn leerproces
♦ Ik denk na over wat ik doe
♦ Ik bedenk hoe ik verder kan bij uitgestelde aandacht

• Werk samen met ouders:
  • Bespreek in hoeverre een kind thuis al eigen verantwoordelijkheden heeft (bijvoorbeeld met klusjes). Dat begint al heel jong
  • Bespreek ook met ouders het verschil tussen samen huiswerk plannen of samen huiswerk trainen. Dit laatste moeten ouders zien te voorkomen, hoe moeilijk dat ook is.

Rik zit inmiddels in het tweede jaar van het VWO. Als hij terugkijkt, is het eerste jaar op de middelbare school heel moeilijk geweest. School is leuk, maar dat huiswerk lang niet altijd. Inmiddels heeft hij voor zichzelf een planbord gemaakt. Daarop zet hij de dingen die echt moeten, die hij moeilijk vindt, maar vooral ook een aantal leuke dingen die hij mag doen als beloning als hij iets heeft gedaan waar hij tegenop zag. Dit helpt hem om overzicht te houden op de leerstof. Daardoor is huiswerk nog steeds niet altijd leuk, maar hij raakt niet meer in paniek en hij geniet als het hem weer gelukt is om zonder hulp een mooi cijfer te halen!

Bronnen:

• https://talentstimuleren.nl/thema/talentontwikkeling/model-kader-voor-ontwikkeling/zelfsturing
• ‘Effectiever leren met leerstrategieën’ / auteur: Pieternel Dijkstra/ ISBN: 9789089535269 /geschikt voor de onder-, midden- en bovenbouw
• ‘Executieve functies in de klas; maak leren sterk / auteur: Marcel van de Wiel / ISBN: 9789463170093 /geschikt voor de onder-, midden- en bovenbouw
• https://blikophulp.nl/executieve-functies-hoogbegaafden-vaak-overvraagd/
• ‘Aandachts- en werkhoudingsproblemen bij kinderen en jongeren’/ auteur: Kaat Timmerman/ ISBN: 9789463442398